اخلاق روزنامه‌نگاری و ارزیابی حرفهای
اخلاق روزنامه‌نگاری متضمن صحت و اعتبار کار روزنامه‌نگار به عنوان فردی است که وظیفه‌ی خبر رسانی، تحلیل و روشنگری را برعهده دارد. در نظر گرفتن این اصول و به کار بستن عملی آن از سویی سبب حفظ جایگاه و شأن روزنامه‌نگاری در جامعه و از سوی دیگر مانع از بروز مشکلات متداول (یا به حداقل رساندن آنها) در کار حرفهای می‌شود.
روزنامه‌نگار حرفهای به کسی اطلاق می‌شود که درک درستی از اخلاق حرفهای و ارزیابی حرفهای داشته باشد و به طور دقیق و منظم آنها را به کار ببرد.
در این درس به هر دو مقوله اخلاق حرفهای و ارزیابی حرفهای می‌پردازیم.
اصول اخلاق روزنامه‌نگاری
اخلاق حرفهای روزنامه‌نگاری (Journalism Ethics)، شامل هنجارهای بنیادین حرفه‌ی روزنامه‌نگاری است. این هنجارها، همچون اصول راهنما در حرفه‌های دیگر (مانند روانشناسی بالینی، پزشکی، تحقیقات علوم انسانی و...) مبنایی برای ارزیابی ادیتوریال و حرفهای در روزنامه‌نگاری هستند و عدم رعایت آنها خطای آشکاری در کار حرفهای محسوب خواهد شد. پایبند نبودن به هنجارهای اخلاق حرفهای در درجه‌ی نخست به اعتبار روزنامه‌نگار و رسانه لطمه خواهد زد و فزون بر این ممکن است پیامدهای دیگری مانند مشکلات امنیتی و قضایی ایجاد کند.
اخلاق روزنامه‌نگاری ممکن است در هر جامعه‌ای توسط مراجع حرفهای و انجمن‌های صنفی با تعاریف متفاوتی ارائه شود. با این‌همه این اخلاق دارای اصولی از قواعد کار حرفهای و مبتنی بر میثاق‌های بین المللی در زمینه حقوق بشر و آزادی بیان است.
این اصول به‌طور کلی شامل این موارد می‌شوند:
• صداقت و دقت در تنظیم گزارش و خبر:
− روزنامه‌نگاران باید همه‌ی نلاش خود را برای دقت و اطمینان از صحت مطالب و گزارشهای ارائه شده با استفاده از منابع معتبر به کار ببرند.
− وقایعی با دو یا چند شاهد عینی یا منابع معتبر به عنوان واقعیت عینی گزارش می‌شوند، رخدادهایی که تنها یک شاهد عینی دارند با احتیاط پوشش داده می‌شوند. (برخی از رسانه‌ها مانند بی بی سی بر دوگانه بودن منبع معتبر تاکید دارند).
− روزنامه‌نگار، مسوول تصحیح اشتباهات در اولین فرصت است.
− متهمان دادگاه‌ها تا زمان اثبات جرم و صدور حکم باید به عنوان متهم معرفی شوند.
− نظرسنجی‌ها و ارزیابی‌های منتشر شده باید با در نظرگرفتن درصد و احتمال خطا یا کاستی‌های روش‌شناختی (متدولوژیک) مطرح شوند و از تعمیم آن به جامعه خودداری شود.
− روزنامه‌نگار همواره باید جایی را برای خطای احتمالی در صحت داده‌ها در نظر بگیرد و به ویژه لازم است درباره‌ی انگیزه‌های گزارش یک واقعه توسط منابع خود کنجکاوی داشته باشد.
− درباره‌ی دلایل منابعی که می‌خواهند ناشناس بمانند کنجکاوی داشته باشد و به قول خود در مورد حفظ امنیت و ناشناس باقی ماندن منبع وفادار بماند.
− هیچ گاه نباید بدون ذکر منبع، متن یا هر نوع محتوای رسانه‌ای را از جای دیگری مورد استفاده قرار داد.
• خودداری از زدن برچسب و تهمت:
− گزارشگری عینی هیچگاه با برچسب زدن همراه نیست.
− باید بین احترام به حریم خصوصی و علائق مخاطبان توازنی ایجاد کرد. نقض حریم خصوصی افراد باید دارای دلایل موجه و قابل دفاع باشد. (در باره حریم خصوصی و قوانین حاکم بر آن در سیستم‌های قضایی کشورهای مختلف تفاوت‌هایی وجود دارد. مثلا افراد مشهور در ایالات متحده به نسبت افراد معمولی دارای حریم خصوصی کمتری برای رسانه‌ها هستند، این امر ممکن است حتی از یک ایالت به ایالت دیگر متفاوت باشد. نقض حریم خصوصی و افشای اسرار افراد حقیقی می‌تواند سبب طرح شکایت علیه رسانه و روزنامه‌نگار شود).
− رسانه‌ها در اغلب موارد از حقوق روزنامه‌نگاران خود در برابر برچسب زنی و اتهامات متداول در زمینه کاری خود دفاع می‌کنند.
• به حداقل رساندن زیان ها:
− احتیاط درباره‌ی افرادی که موضوع خبر به آنها مربوط می‌شود به ویژه نسبت به کودکان و یا افراد کم تجربه،
− احتیاط در مصاحبه، ضبط مصاحبه و روبرو شدن با افرادی که دچار مصیبتی شده‌اند،
− درک این موضوع که جمع آوری اطلاعات، تحقیق و پوشش خبری یک موضوع ممکن است سبب رساندن ضرر و زیان به فرد یا افرادی شود،
− درک این موضوع که افراد حقیقی حق حفظ اسرار خود را دارند. تنها یک مسئله‌ی خطیر اجتماعی ممکن است تحقیق و بررسی درباره‌ی افراد حقیقی را با رعایت همه جوانب مجاز جلوه دهد.
− جلب اعتماد و اطمینان افراد درگیر و پرهیز از کنجکاویهای زائد و آزار دهنده،
− احتیاط در مورد پوشش گزارشهای مربوط به جرائم جوانان و قربانیان خشونت‌های جنسی،
− خودداری اکید از اتهام زدن به افراد، پیش از آنکه آنان رسماً از سوی مرجع قضایی مورد اتهام قرار گیرند،
− ایجاد توازن بین اشتیاق جامعه به اطلاع از جریان یک محاکمه با حقوق یک متهم برای برخورداری از یک روند متداول قضایی،
− پرهیز از تهیه‌ی گزارشهای مخفیانه در حالی که راههای معمول برای دستیابی به اطلاعات امکان پذیر است. درصورتی که ضرورتی به استفاده از این گونه گزارشها وجود داشته باشد باید با رعایت ملاحظات حرفهای و توضیح دلیل و چگونگی انجام آن در متن گزارش ذکر شود. (مثلا استفاده از دوربین مخفی برای به تصویر کشیدن چگونگی کار روسپی‌ها که معمولا در این موارد چهره و حتی صدای این افراد که بدون اطلاع در معرض تصویربرداری قرار گرفته‌اند غیرواضح شده یا تغییر می‌یابد تا قابل شناسایی توسط دیگران نباشند).
• استقلال حرفه ای:
− روزنامه‌نگار برای انجام کار حرفهای خود نباید در حین تهیه‌ی گزارش از اشخاص و مؤسسات، هدیه‌ای که ارزش مادی دارد دریافت کند. (در ایران مرسوم است که برخی از شرکت‌ها و مؤسسات دولتی یا خصوصی به روزنامه‌نگاران هدایایی می‌دهند، معمولا اگر این هدایا جنبه یادگاری داشته باشد یعنی مثلا در حد یک کیف باشد و جنبه عمومی داشته باشد ،یعنی به یک گروه از روزنامه‌نگاران اهدا شده باشد، روزنامه‌نگار می‌تواند آن را بپذیرد. اما فرضا اگر خبرنگاری در باره خط تولید یک محصول جدید در یک کمپانی گزارشی تهیه کرده است و از سوی آن کمپانی یک لپ تاپ دو هزار دلاری هدیه گرفت، ممکن است این را نوعی رشوه تلقی کند. در مورد سایر هدایا مثلا عضویت در کلوب یک موسسه یا انجمن اگر دارای منافع اقتصادی چشمگیر باشد، روزنامه‌نگار می‌تواند با مدیران مستقیم خود یا بخش حقوقی رسانه‌اش مشورت کند.)
− پرهیز از مورد سوء استفاده قرار گرفتن توسط مراجع قدرت، موسسات و گروه‌های فشار.
− پرهیز از جانبداری سیاسی از یک جریان سیاسی مشخص در کار حرفهای خود.
− پرهیز از دریافت اطلاعات در ازای هرگونه همکاری یا پرداخت رشوه.
− افشای هرگونه تعارض و مشکل ناخواسته در روند کار.
− پرهیز از پذیرش توصیه در مورد شیوه کار و دخالت در کار خبری و روزنامه‌نگاری از سوی مراجع غیرمسئول.
− بهره برداری از اصول تضمین کننده آزادی مطبوعات و رسانه‌ها برای درک حقوق اجتماعی خود به عنوان روزنامه‌نگار.
• در ارائه‌ی گزارش و خبر نیز باید اصولی رعایت شود که آنها را نیز می‌توان از مقوله اخلاق حرفهای دانست. در این رابطه این هنجارها اهمیت ویژه‌ای دارند:
− استفاده از زبان متداول و صحیح رایج،
− رعایت وضوح و روشنی در بیان،
− رعایت ایجاز،
− ارائه‌ی گزارشها و اخبار بدون افزودن لحنی که توازن و بی طرفی در اطلاع‌رسانی را نقض کند،
− خودداری از تغییر مضمون، محتوا یا شکل یک متن، عکس، صدا یا ویدئو ، مگر به حسب ضرورت رعایت امنیت منبع،
− خودداری از به کار بردن القاب و یا برچسب‌هایی که مقامات دولتی به کار می‌برند، مگر آنکه به صورت نقل قول باشد یا این برچسب‌ها ضرورتاً با یک حکم قضایی یا کنوانسیون یا اجماع بین المللی همراه شده باشند (مانند به کار بردن برچسب تروریست برای القاعده یا دولت آپارتاید برای دولت آفریقای جنوبی پیش از پیروزی جنبش مدنی در آن کشور).
•خودنگری انتقادی:
− تعارض منافع: روزنامه‌نگار باید نسبت به مواردی که منجر به تعارض منافع شخصی و کار حرفهای ش می‌شود هشیار باشد. مثلا اگر منتقدی در فیلمی به عنوان بازیگر افتخاری یا عضوی از گروه تولید آن همکاری می‌کند، بهتر است از نوشتن نقد فیلم درباره‌ی این فیلم بخصوص خودداری کند.
− ارزیابی و داوری حرفهای از عملکرد خود، تحریریه و شیوه پوشش موضوع.
− کنترل مجدد همه داده‌ها و ارزیابی همه‌ی جوانب مرتبط و در نظرگرفتن پیامدها.
ارزیابی و داوری حرفهای
ارزیابی یا داوری حرفهای (Editorial Judgment)، که مبتنی بر درک و شناخت از موقعیت و تصمیم گیری براساس موازین و قواعد پذیرفته شده‌ی روزنامه‌نگاری است، امری است که هر روزنامه‌نگاری در کار حرفهای روزانه خود با آن مواجه است. قضاوت و تصمیم به عنوان روزنامه‌نگار هم تابع شناخت است، هم اخلاق حرفهای.
فرض کنید که شما خبری دریافت کرده‌اید که حاکی از دستگیری فرد مشهوری است، منابع دیگری هم این خبر را تأیید کرده‌اند، اما هنوز هیچ رسانه‌ای این خبر را منتشر نکرده است. از سوی دیگر پیامی از سوی یکی از نزدیکان وی دریافت می‌کنید که بهتر است این خبر فعلاً منتشر نشود. در اینجا شما باید تصمیم بگیرید که آیا باید خبر را منتشر کنید یا نه و در صورتی که خبر منتشر شود، چه عواقبی برای فرد مذکور، افراد درگیر یا حتی رسانه شما خواهد داشت.
در واقع شما در اینجا با اصول و قواعد حرفهای روزنامه‌نگاری و اخلاق حرفهای روبرو هستید. مرور برخی از اصول و قواعد عام روزنامه‌نگاری برای درک بهتر داوری حرفهای الزامی به نظر می‌رسد:
− صحت و درستی: ارزیابی دقیق و اصولی از صحت و درستی منابع و اطلاعات
− بی طرفی و تنوع دیدگاه‌ها: اطمینان از عدم جهت‌گیری در محتوا و پوشش دادن به همه طرفهای درگیر و تنوع و تکثر دیدگاه‌ها
− عملکرد بهینه ادیتوریال و استقلال: ارزیابی از بهترین شیوه‌ی پوشش با رعایت اصول روزنامه‌نگاری و استقلال حرفهای از دولت، احزاب، گروه‌های فشار و نهادهای قدرت
− توجه به علائق عمومی: توجه، دقت و تمرکز روی موضوعاتی که توجه افکار عمومی را برمی انگیزد
− صداقت: پرهیز از جانبداری و ایجاد توازن در محتوا
− حریم خصوصی: توجه به حریم خصوصی افراد و به مخاطره نیفکندن آن بدون دلیل و توجیه منطقی
− متانت: پرهیز از برچسب زنی و توهین و افترا
− ملاحظه کودکان و نوجوانان: درنظرگرفتن موقعیت کودکان و نوجوانان و رعایت قواعد مرتبط با کار با این گروه‌های سنی و توجه به متناسب بودن محتوا برای آنها
− پاسخگویی: رسانه باید در برابر محتوای خود پاسخگو باشد، اما این وظیفه برعهده‌ی سردبیران، تهیه کنندگان و روزنامه‌نگاران نیز هست که پاسخگوی محتوای متن یا برنامه تولیدی خود باشند.
− ارزشمندی: قضاوت در باره ارزش‌های خبری، اهمیت و اولویت موضوع
− ریسک پذیری: ارزیابی میزان ریسک و خطر پوشش موضوع برای خبرنگار، رسانه یا افراد ذیربط
− چک کردن داده‌ها: اطمینان از صحیح بودن داده‌ها و اعتبار منابع
− شفافیت: جز درمواردی که توجیهی مانند به خطر افتادن امنیت افراد وجود دارد، همه داده‌ها و اطلاعات باید به‌طور کامل در دسترس و منابع هر گزارش و خبر باید روشن باشد
− اعتمادبخشی: خبرنگار و روزنامه‌نگار باید همواره اطمینان منابع خود را جلب کنند. به‌طور مثال اگر خبر بسیار مهمی از سوی یک فرد مسئول به عنوان خبر" آف رکورد" (خبری که صرفا برای اطلاع خبرنگار است و نه برای انتشار) در اختیار خبرنگار قرار گرفت، وی به این عهد پایبند بماند.
− امنیت اجتماعی: روزنامه‌نگار باید همواره منافع و امنیت اجتماعی را در نظر بگیرد. اگر مثلا راهی تازه برای هک کردن سایت‌های اینترنتی یافت شده است، که پوشش آن ممکن است امنیت سایت‌های اینترنتی را به خطر بیندازد، ممکن است تصمیم تحریریه به عدم پوشش آن باشد.
ارزیابی ادیتوریال در واقع به روزنامه‌نگار و خبرنگار کمک می‌کند که مطمئن شود راه را درست انتخاب کرده است.
مثلا فرض کنید شما در حال تهیه گزارشی در باره موضوع تجاوز به زندانیان سیاسی هستید. در این مورد به سه زندانی سابق دسترسی دارید که با موافقت خودشان با آنها مصاحبه کرده‌اید. هر سه موافقت کرده‌اند که چهره و مشخصات خود را هویدا سازند. اما یکی از آنها در داخل کشور است و ممکن است انتشار این گزارش سبب شود تا وی به مخاطره بیفتد. در اینجا با وجود این که مصاحبه شونده موافق یا حتی مصر به انتشار مشخصات خود باشد، شما احتمالا تمام مشخصاتی را که ممکن است منجر به شناسایی وی شود، حذف خواهید کرد.
افزون بر این، پرداختن به این موضوع ممکن است پیامدهای بسیاری داشته باشد. پس شما باید مطمئن باشید که مصاحبه شونده‌ها با علم به پیامدهای این موضوع داوطلب اطلاع‌دهی شده‌اند.
از سوی دیگر شما باید صحت اظهارات آنها را بررسی کنید و مطمئن شوید که همه اطلاعات ارائه شده موثق است.
در نهایت باید شیوه‌ی مصاحبه و تنظیم گزارش به گونه‌ای باشد که سبب خدشه دار شدن حرمت آنها نشود.
ارزیابی ادیتوریال در واقع تعهدی است که روزنامه‌نگار از یک سو به اصول حرفهای خود و از سوی دیگر به اخلاق حرفهای خود دارد که در هر دو مورد به تعهد اجتماعی روزنامه‌نگار باز می‌گردد، زیرا در بسیاری اوقات روزنامه‌نگار باید در مقام قاضی تصمیم بگیرد که کدام یک بیشتر ارزش دارد: افشای خبری که ممکن است حریم خصوصی فردی را به خطر بیندازد یا چشم پوشیدن از آن، و در هر دو صورت باید بسنجد که پیامدهای کار چیست.
مسائل سیاسی نیز بخشی از این داوری حرفهای محسوب می‌شوند. اگر به‌طور مثال روزنامه‌نگاری به یک جریان سیاسی گرایش دارد و ناخودآگاه در گزارش خود توازن را رعایت نکند، باید از خود بپرسد − نه به عنوان هوادار این جریان سیاسی، بلکه به عنوان روزنامه‌نگاری که باید قواعد روزنامه‌نگاری را رعایت کند − که آیا کار خود را صحیح، بی طرفانه و با صداقت انجام داده است.
علائق شخصی نیز به همین ترتیب ممکن است سبب بروز تعارض منافع شود. اگر فرضا سوژه خبر کاندیدای ریاست جمهوری است و خبرنگار خواهر او است، آیا بهترین فرد برای پوشش خبری می‌تواند همین خبرنگار باشد؟ یا ممکن است خبرنگار پیش از اینکه چنین سوالی مطرح شود خود اعلام کند به دلیل تعارض منافع و علائق شخصی مایل به مصاحبه با برادرش که کاندیدای ریاست جمهوری شده است، نیست.
وظایف مسئولان
بخش مهمی از ارزیابی ادیتوریال مربوط به سردبیران و دبیران است که باید عملکرد و خروجی رسانه را در نظر بگیرند که آیا رعایت موازین روزنامه‌نگاری در آنها شده است.
مثلا اگر قرار است موضوع انتخابات ریاست جمهوری پوشش داده شود، آیا به همه کاندیداهای مهم سهمی برابر داده شده است؟ آیا ادعای فرضی جانبداری با توجه به کمیت و کیفیت پرداختن به هر یک از کاندیداهای مهم قابل تامل است؟ آیا با صداقت و همه جانبه نگری و جذابیت به همه زمینه‌ها پرداخته شده است؟
در اینجا داوری حرفهای پیش از ارائه محصول از سوی رسانه یا همزمان با آن، توسط سردبیران و مدیران رسانه صورت می‌گیرد، تا اگر خطایی یا نقصی در زمینه عملکرد تحریریه وجود داشته است، در اسرع وقت برطرف شود.
ارزیابی ادیتوریال به نوعی در برگیرنده شم خبری و صحت عملکرد خبرنگار نیز هست. از این رو است که معمولا در مصاحبه‌ها و آزمون‌های استخدامی یا دوره‌های آزمایشی خبرنگار را در معرض چنین سؤالات یا موقعیت‌هایی قرار می‌دهند تا پاسخ و عملکرد وی را بسنجند.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر