مصاحبه و اصول آن
مصاحبه یکی از اساسی‌ترین شیوه‌های گردآوری اطلاعات یا خبررسانی در روزنامه‌نگاری است. هدف از این درس آشنایی با اصول مصاحبه‌ی خبری است.
هدف از مصاحبه
گاه مصاحبه به تنهایی به دلیل اهمیتش در رسانه منتشر می‌شود، مانند مصاحبه با مایکل مور، فیدل کاسترو یا استیو جابز و گاه مصاحبه، بخشی از گزارش یا خبری است که خبرنگار تهیه کرده است.
ممکن است در برنامه‌ی خبری یا گزارش یک یا چند مصاحبه وجود داشته باشد. مثلاً اگر قرار است درباره‌ی انتخابات بریتانیا گزارشی تهیه شود، ممکن است خبرنگار ترجیح بدهد سه مصاحبه انجام دهد؛ یکی با سخنگوی حزب کارگر، یکی با سخنگوی حزب لیبرال‌دمکرات و دیگری با سخنگوی حزب محافظه‌کار. سپس از هرکدام یک نقل قول یا یک نما در چند ثانیه در مصاحبه‌اش بیاورد.
مصاحبه اصولا به منظورهای زیربه کار می رود:
− روشن کردن زوایای بیش‌تری از یک موضوع یا ارائه اطلاعات بیش‌تر
− آگاهی از واکنش مردم یا افراد مشهور درباره‌ی یک موضوع خبری
− بازنمایی نظرات افراد خبرساز، دست‌اندرکاران و پایگاه‌های مرجع در جامعه
− آشناسازی مخاطب با یک موضوع یا یک فرد
− و تحقیق و بررسی تحلیلی درباره‌ی یک موضوع
انواع مصاحبه
مصاحبه در روزنامه‌نگاری به دو نوع کلی تقسیم می‌شود: مصاحبه‌ی خبری و مصاحبه‌ی تحلیلی.
در مصاحبه‌ی خبری، خبرنگار یا مجری برنامه از یک یا چند فرد مرتبط یا مردم عادی مصاحبه می‌گیرد و سپس از برخی از جملات آنها در گزارش خود استفاده می‌کند.
در مصاحبه‌ی تحلیلی، گاه مصاحبه‌شونده به استودیو دعوت می‌شود یا خبرنگار به ملاقات فرد رفته و مصاحبه‌ای را برای انتشار به صورت پرسش و پاسخ انجام می‌دهد.
اصول مصاحبه
در هر نوعی از مصاحبه، باید مشخصه‌های زیر رعایت شود:
در هر نوعی از مصاحبه، باید مشخصه‌های زیر رعایت شود:
- استفاده از عناصر خبری، مانند چه کسی؟ چه وقت؟ و چرا؟
فرض کنید در حال انجام مصاحبه با مردم عادی (Vox Pops) درباره‌ی نظر آنها
درباره‌ی نتایج انتخابات هستید.پرسشهایی مانند «آیا از نتایج انتخاب راضی
هستید؟»، «چرا؟» و «پیامدهای انتخابات را چگونه می‌بینید؟»، بهتر می‌توانند
نظر مصاحبه‌شونده را نمایان کنند.
- برقراری ارتباط مناسب و حرفهای با مصاحبه‌شونده تا ضمن دادن آرامش به وی، فرصت و امکان ابراز آزادانه نظراتش نیز به او داده شود.
- مصاحبه‌گر باید با دقت و فراست به سخنان مصاحبه‌شونده گوش بدهد تا بتواند پرسش بعدی خود را در همان زمینه بپرسد؛ به‌عبارت دیگر در مصاحبه، مهم‌ترین عنصر پرسش نیست، بلکه پاسخ است. بنابراین مصاحبه‌گر باید به جای معطوف کردن همه‌ی حواس خود به پرسش از پیش تعیین شده‌ی بعدی، سخنان مصاحبه‌شونده را با دقت دنبال کند.
- مصاحبه‌گر نباید مصاحبه‌شونده را تائید کند ولی می‌تواند به وی نشان دهد که به خوبی به حرفهای او گوش داده و آنها را درک می‌کند؛ به ویژه در مصاحبه‌های تلویزیونی، زبان بدن مصاحبه‌گر ممکن است پیامی متفاوت به مخاطب منتقل کند. مصاحبه‌گر ناشی که دائم سرش را ناخودآگاه در برابر سخنان مصاحبه‌شونده تکان می‌دهد، جایگاه خود را به عنوان روزنامه‌نگار در نزد مخاطب تقلیل می‌دهد.
- مصاحبه‌گر باید هدایت و کنترل مصاحبه را برعهده داشته باشد و نگذارد که روند مصاحبه از دست وی خارج شود، اما این هدایت باید با نهایت ظرافت و متانت انجام شود.
- مصاحبه‌شونده را تحت فشار قرار ندهید ولی می‌توانید نارضایتی خود را از پاسخ‌های طفره‌آمیز مصاحبه‌شونده نشان دهید یا برای دریافت پاسخ‌های صریح سماجت به خرج دهید.
- مصاحبه‌شونده باید با اطلاعات و آگاهی کافی وارد مصاحبه شود. حدس بزند که مصاحبه‌شونده از پاسخ به چه پرسشهایی طفره می‌رود و روش‌هایی برای پرسیدن این سئوال‌ها بیابد. مثلا اگر مصاحبه‌شونده مایل نیست درباره‌ی بودجه‌ی تبلیغات انتخاباتی خود سخن بگوید می‌تواند این پرسش را غیر مستقیم بپرسد و بگویید: برخی از اطرافیان آقای ... می‌گویند از سوی او پانصد میلیون تومان برای هزینه‌ی تبلیغاتی در اختیار ستاد شما قرار گرفته است، شما این سخنان را تائید می‌کنید؟
- مصاحبه را برای مخاطب هدف انجام بدهید. مثلا اگر این مصاحبه را برای یک سایت فارسی انجام می‌دهید که معمولاً به دلیل اخبار سیاسی مورد توجه قرار دارد، توجه کنید که خوانندگان این مصاحبه ممکن است چه انتظاراتی داشته باشند.
- زمان و مکان، دو عامل کلیدی در مصاحبه هستند. زمان مصاحبه باید به‌طور دقیق به گونه‌ای تنظیم شود که مصاحبه در اوج به پایان برسد. مکان مصاحبه نیز به‌ویژه در تلویزیون حاوی نشانه‌هایی برای مخاطب است. اگر شما برای مصاحبه با رییس‌جمهور به دفتر کار وی بروید یک پیام دارد و اگر در محوطه‌ی کاخ ریاست جمهوری یا حتی در استودیوی شبکه‌ی خبری، مصاحبه با وی را ضبط کنید، حاوی پیام متفاوت دیگری به مخاطب خواهد بود.
- از کنار هیچ نقطه‌ی مبهمی به سادگی نباید گذشت. باید سعی کرد تا مصاحبه به روشن شدن زوایای مبهم کمک کند، نه آن که ابهامات تازه‌ای به بار بیاورد.
- گاهی لازم است در برخورد با سیاستمداران کارکشته با پرسیدن پرسشهای ساده اما ضروری، سبب شوید تا آنها به سادگی در برابر پرسشهای زیرکانه‌ی بعدی غافلگیر شوند. بنابراین گاهی ضروری است تا نقش خبرنگاری ساده را بازی کنید. اگر بخواهید نقش خبرنگار زیرک را بازی کنید کار گره می‌خورد.
- مصاحبه‌شونده باید همواره در مرکز مصاحبه باشد نه مصاحبه‌گر. بنابراین باید نقش اصلی را برای او قائل شوید، زیرا شما در حال مصاحبه با مصاحبه‌شونده هستید و نه برعکس.
- از سکوت در مواقع ضروری استفاده کنید. یکی از ضروریات آن هنگامی است که بخواهید نارضایتی خود را نشان دهید. این تکنیک توسط خبرنگاران ماهر اغلب در برخورد با
دولت‌مردان/دولت‌زنان، برای نشان دادن نارضایتی از پاسخ‌های مبهم و غیر شفاف آنها به کار می‌رود.- برقراری ارتباط مناسب و حرفهای با مصاحبه‌شونده تا ضمن دادن آرامش به وی، فرصت و امکان ابراز آزادانه نظراتش نیز به او داده شود.
- مصاحبه‌گر باید با دقت و فراست به سخنان مصاحبه‌شونده گوش بدهد تا بتواند پرسش بعدی خود را در همان زمینه بپرسد؛ به‌عبارت دیگر در مصاحبه، مهم‌ترین عنصر پرسش نیست، بلکه پاسخ است. بنابراین مصاحبه‌گر باید به جای معطوف کردن همه‌ی حواس خود به پرسش از پیش تعیین شده‌ی بعدی، سخنان مصاحبه‌شونده را با دقت دنبال کند.
- مصاحبه‌گر نباید مصاحبه‌شونده را تائید کند ولی می‌تواند به وی نشان دهد که به خوبی به حرفهای او گوش داده و آنها را درک می‌کند؛ به ویژه در مصاحبه‌های تلویزیونی، زبان بدن مصاحبه‌گر ممکن است پیامی متفاوت به مخاطب منتقل کند. مصاحبه‌گر ناشی که دائم سرش را ناخودآگاه در برابر سخنان مصاحبه‌شونده تکان می‌دهد، جایگاه خود را به عنوان روزنامه‌نگار در نزد مخاطب تقلیل می‌دهد.
- مصاحبه‌گر باید هدایت و کنترل مصاحبه را برعهده داشته باشد و نگذارد که روند مصاحبه از دست وی خارج شود، اما این هدایت باید با نهایت ظرافت و متانت انجام شود.
- مصاحبه‌شونده را تحت فشار قرار ندهید ولی می‌توانید نارضایتی خود را از پاسخ‌های طفره‌آمیز مصاحبه‌شونده نشان دهید یا برای دریافت پاسخ‌های صریح سماجت به خرج دهید.
- مصاحبه‌شونده باید با اطلاعات و آگاهی کافی وارد مصاحبه شود. حدس بزند که مصاحبه‌شونده از پاسخ به چه پرسشهایی طفره می‌رود و روش‌هایی برای پرسیدن این سئوال‌ها بیابد. مثلا اگر مصاحبه‌شونده مایل نیست درباره‌ی بودجه‌ی تبلیغات انتخاباتی خود سخن بگوید می‌تواند این پرسش را غیر مستقیم بپرسد و بگویید: برخی از اطرافیان آقای ... می‌گویند از سوی او پانصد میلیون تومان برای هزینه‌ی تبلیغاتی در اختیار ستاد شما قرار گرفته است، شما این سخنان را تائید می‌کنید؟
- مصاحبه را برای مخاطب هدف انجام بدهید. مثلا اگر این مصاحبه را برای یک سایت فارسی انجام می‌دهید که معمولاً به دلیل اخبار سیاسی مورد توجه قرار دارد، توجه کنید که خوانندگان این مصاحبه ممکن است چه انتظاراتی داشته باشند.
- زمان و مکان، دو عامل کلیدی در مصاحبه هستند. زمان مصاحبه باید به‌طور دقیق به گونه‌ای تنظیم شود که مصاحبه در اوج به پایان برسد. مکان مصاحبه نیز به‌ویژه در تلویزیون حاوی نشانه‌هایی برای مخاطب است. اگر شما برای مصاحبه با رییس‌جمهور به دفتر کار وی بروید یک پیام دارد و اگر در محوطه‌ی کاخ ریاست جمهوری یا حتی در استودیوی شبکه‌ی خبری، مصاحبه با وی را ضبط کنید، حاوی پیام متفاوت دیگری به مخاطب خواهد بود.
- از کنار هیچ نقطه‌ی مبهمی به سادگی نباید گذشت. باید سعی کرد تا مصاحبه به روشن شدن زوایای مبهم کمک کند، نه آن که ابهامات تازه‌ای به بار بیاورد.
- گاهی لازم است در برخورد با سیاستمداران کارکشته با پرسیدن پرسشهای ساده اما ضروری، سبب شوید تا آنها به سادگی در برابر پرسشهای زیرکانه‌ی بعدی غافلگیر شوند. بنابراین گاهی ضروری است تا نقش خبرنگاری ساده را بازی کنید. اگر بخواهید نقش خبرنگار زیرک را بازی کنید کار گره می‌خورد.
- مصاحبه‌شونده باید همواره در مرکز مصاحبه باشد نه مصاحبه‌گر. بنابراین باید نقش اصلی را برای او قائل شوید، زیرا شما در حال مصاحبه با مصاحبه‌شونده هستید و نه برعکس.
- از سکوت در مواقع ضروری استفاده کنید. یکی از ضروریات آن هنگامی است که بخواهید نارضایتی خود را نشان دهید. این تکنیک توسط خبرنگاران ماهر اغلب در برخورد با
روش‌های مصاحبه
در مصاحبه از دو روش ساختاریافته و غیر مدون یا ترکیبی از این دو استفاده می‌شود. اغلب مصاحبه با افراد مشهور یا دولت‌مردان/دولت‌زنان مصاحبه ترکیبی است. اما گاه شرایطی پیش می‌آید که خبرنگار ناچار می‌شود از مصاحبه‌ی ساختاریافته، مانند مصاحبه‌ی کتبی، یا مصاحبه‌ی غیر مدون، مانند مصاحبه‌ی اتفاقی درباره‌ی رخدادهای در حال وقوع استفاده کند.
ویژگی‌های مصاحبه‌گر خوب
مصاحبه‌گر خوب با این ویژگی‌ها متمایز می‌شود:
- تسلط و دانش بر موضوع
- قدرت تصمیم‌گیری
- قابلیت کنترل و هدایت
- توانایی برقراری ارتباط و سمپاتی با مصاحبه‌شونده
- به کار بستن هوش، ظرافت و زیرکی
- وقت‌شناسی و تسلط بر زبان
- شجاعت و صراحت توام با متانت
- ایجاد حس اعتماد.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر